شاخص H-index و هرآنچه باید درباره ی آن بدانید

شاخص H-index به زبان ساده میزان تاثیرگذاری مقالات یک محقق و نویسنده را مشخص می کند. دانستن میزان تاثیرگذاری انتشارات شما در بین مخاطبین، کلید تعریف عملکرد فردی شما به عنوان یک محقق یا نویسنده است. این به جامعه ی علمی کمک می کند تا متخصصین را در همان زمینه ی تحقیقاتی خودشان مقایسه کند.

اچ ایندکس همچنین می تواند سرنخ ها و ایده هایی در مورد نحوه ی طراحی و اجرای پروژه های آینده به شما بدهد. اگر مقاله ای که نوشته اید و چاپ کرده اید آن طور که انتظار داشته اید مورد استناد قرار نمی گیرد، سعی کنید بفهمید که مشکل چه چیزی بوده است. مثلاً آیا محتوای تحقیق برای مخاطب بی ربط بوده است؟ آیا مجله انتخاب شده برای مقاله شما اشتباه بوده است؟ متن بد نوشته شده بود؟ برای این مورد باید ویرایش و پارافریز مقاله را در نظر بگیرید تا شانس خود را برای استناد توسط سایر نویسندگان و بهبود شاخص H خود افزایش دهید.

شاخص H-index چیست؟

در سال 2005 فیزیکدانی به اسم Jorge E. Hirsch (جورج هیرش) مقاله ای را منتشر کرد. در این مقاله شاخص H به عنوان معیاری برای اندازه گیری و مقایسه ی بهره وری علمی دانشمندان مطرح شد. این شاخص به سرعت به عنوان معیار انتخابی برای بسیاری از ارگان ها مورد استفاده قرار گرفت.

در ابتدا ارزیابی از طریق تعداد استنادهایی بود که به مقاله ی شخص انجام می شد. در نتیجه اگر محققی تنها یک مقاله منتشر کرده بود که تعداد زیاد از مقالات به آن ارجاع داده بودند، شاخص H این فرد بالاتر می رفت. و ممکن بود محققی که مقاله ی بیشتر منتشر کرده ولی ارجاعات کمتری داشت، مورد توجه قرار نگیرد.

برای حل این مشکل، هیرش روش دیگری را پیشنهاد داد که به آن H-index و عدد هیرش هم می گویند. اساسا این شاخص یک معیار علمی استاندارد است که در آن تعداد مقالات منتشر شده و تعداد دفعاتی که به آن ها استناد شده است، مرتبط می شوند.

مثال اگر شاخص H-index یک محقق برابر با 15 است، یعنی 15 مقاله علمی دارد که به هر یک از آنها حداقل 15 بار در مقالات دیگر ارجاع شده است. پس با این شیوه ی محاسبه، اعتبار و ارزش گذاری براساس تعداد مقالات علمی و معتبری است که هر محقق منتشر کرده است، نه تنها براساس یک یا دو مقاله که امتیاز خوبی گرفته اند.

مطالب مرتبط : برای انجام پایان نامه ی پزشکی و دندان پزشکی و نوشتن مقاله با آمار برتر در ارتباط باشید.

شرح شاخص h index با مثال

همانطور که توضیح دادیم این فرمول براساس تعداد مقالات (H) استناد شده و مقایسه با مواردی است که استناد نشده اند. به نمودار زیر دقت کنید.

در نمودار تعداد مقالات چاپ شده در مقابل تعداد استنادهایی که دریافت کرده اند رسم شده است. شاخص H تعداد مقالاتی است که در آن خط 45 درجه (استنادات=مقالات) منحنی را قطع می کند. نمودار زیر H برابر است با تعداد مقالاتی که کمتر از H استناد دریافت کرده اند. و نمودار بالای H، مقالاتی هستند که بیشتر از این شاخص مورد ارجاع قرار گرفته اند.

به عنوان مثال فرض کنید جدول زیر تعداد مقالات یک محقق و تعداد استنادهایی که به هر مقاله ی او شده است را نشان می دهد. به دلیل داشتن 6 نشریه که حداقل 6 بار به آنها استناد شده است، شاخص H او برابر است با عدد 6.  مقالات باقی مانده یا آنهایی که هنوز به 6 استناد نرسیده اند، کنار گذاشته می شوند.

شاخص H-index خوب چیست؟

یک امتیاز شاخص H خوب نه تنها به یک خروجی پربار بلکه به تعداد زیاد استنادات توسط نویسنده های دیگر هم بستگی دارد. بنابراین مهم است که تحقیق شما یک محتوای باکیفیت و واضح باشد که به مخاطبین گسترده ای برسد. این مخاطبین ترجیحا افرادی باشند که موضوع شما به آنها مرتبط و برایشان جالب باشد.

هیرش معتقد است بعد از 20 سال فعالیت علمی، شاخص H برابر با 20 برای یک پژوهشگر و محقق خوب است، امتیاز 40 برجسته است و 60 واقعا استثنایی است. هیرش در مقاله خود نشان می دهد که دانشمندان موفق در واقع دارای شاخص های h بالایی هستند: برای مثال، 84 درصد از برندگان جایزه نوبل در فیزیک، دارای شاخص h حداقل 30 بودند.

شاخص h چه محدودیت هایی دارد؟

اگرچه وجود یک عدد واحد که عملکرد علمی را اندازه می‌گیرد جذاب است، اما شاخص h تنها یک شاخص تقریبی از عملکرد علمی است و فقط باید به این صورت در نظر گرفته شود. خود هیرش می گوید:

بدیهی است که یک عدد منفرد هرگز نمی تواند بیش از یک تخمین تقریبی برای مشخصات چند وجهی یک فرد ارائه دهد، و بسیاری از عوامل دیگر باید در ارزیابی یک فرد در نظر گرفته شوند.  این یک واقعیت است که همیشه ممکن است استثنائاتی برای قوانین وجود داشته باشد.

محدودیت های شاخص h شامل موارد زیر است:

تعداد نویسندگان یک مقاله را در نظر نمی گیرد. دانشمندی که به تنهایی مقاله ای با 100 استناد دارد باید اعتبار بیشتری نسبت به دانشمندی داشته باشد که همین استناد را برای یک مقاله دارد اما با 10 نویسنده ی دیگر به صورت اشتراکی آن را منتشر کرده اند.

در حق پژوهشگرهای تازه کار اجحاف می شود. همچنین دانشمندان برجسته تنها با تعداد کمی از نشریات نمی توانند شاخص h بالایی داشته باشند، حتی اگر همه آن انتشارات نوآورانه و با استناد بالا باشند. برای مثال، اگر آلبرت انیشتین در اوایل سال 1906 فوت می‌کرد، با وجود اینکه به ‌عنوان یکی از مهم‌ترین فیزیک‌ دانان شناخته می‌شد، حتی با در نظر گرفتن انتشاراتش تا آن تاریخ، h index او روی 4 یا 5 باقی می‌ماند.

مقالات مروری نسبت به مقالات پژوهشی تاثیر بیشتری بر اچ ایندکس دارند. زیرا معمولا مقالات دیگر بیشتر به آنها ارجاع می دهند.

نحوه ی پیدا کردن شاخص H-index

چند منبع آنلاین برای پیدا کردن این شاخص برای محققین وجود دارد. شناخته شده ترین آنها ISI Web of Knowledge و Scopus هستند که هر دو نیاز به خرید اشتراک دارند. اما گزینه های رایگانی نیز وجود دارد که یکی از آنها Publish or Perish است.

اگر h-index خود (یا شخص دیگری) را با هر یک از این پایگاه داده ها بررسی کنید، ممکن است مقدار متفاوتی دریافت کنید. این به این دلیل است که هر کدام از آنها، از یک پایگاه داده متفاوت برای شمارش کل انتشارات و استنادها استفاده می کنند.

ISI و Scopus از پایگاه داده های خود استفاده می کنند و Publish or Perish از Google Scholar استفاده می کنند.

پیدا کردن H-index در گوگل اسکولار

گوگل اسکولار تنها برای محققینی که برای خود پروفایل ایجاد کرده باشند، این شاخص را ارائه می دهد. معمولا امتیازی که گوگل اسکولار ارائه می دهد از اسکوپوس بالاتر است. و اما برای پیدا کردن شاخص به این نحو عمل کنید:

• به Google Scholar دسترسی پیدا کنید و نام نویسنده را در کادر جستجو تایپ کنید.

• با انتخاب لینک پروفایل کاربر، صفحه ای باز می شود که در آن شاخص h ، شاخص i10-index و مقالات منتشر شده ی وی نمایش داده می شود.

اگر پروفایل نویسنده با نام و نام خانوادگی او پیدا نشد، با عنوان مقالات اخیر وی جستجو کنید. عنوان مقاله را در گوگل اسکولار جستجو کنید. در پایین نتایج نشان داده شده روی نام نویسنده کلیک کنید. اگر نتوانید روی نام او کلیک کنید یعنی پروفایل گوگل اسکولار ندارد.

i10-index چیست؟

گاهی در کنار شاخص h به شاخص i10 هم اشاره ای می شود. این شاخص نشان دهنده ی تعداد مقالات یک پژوهگشر است که حداقل 10 بار مورد استناد قرار گرفته اند.

یافتن شاخص h در Publish or Perish

Publish or Perish نرم افزاری است که داده های علمی گوگل اسکولار را تحلیل کرده و شاخص اچ را ارائه می دهد. برای افرادی که پروفایل گوگل اسکولار را ندارند می توان از این نرم افزار استفاده کرد. برای دسترسی به شاخص به این شکل عمل کنید:

• ابتدا نرم افزار را نصب کنید.
• نام نویسنده را در قسمت تعیین شده ( Author’s name) وارد کنید.
• فیلترهایی هم وجود دارد که می تواند برای جستجوی دقیق تر به شما کمک کند.

شاخص H-index برای مجلات

گاهی برای ارزیابی کار یک محقق یا یک گروه تحقیقاتی، سطح علمی مجله ای که مقاله و اثر آنها در آن چاپ شده است در نظر گرفته می شود. اگر مقالات محققان زیادی با شاخص h بالا در یک مجله چاپ شده باشد، این امر باعث افزایش اعتبار این مجله می شود. بنابراین، برای مثال، اگر مجله ای بیست مقاله منتشر کرده باشد که هر کدام حداقل بیست بار مورد استناد قرار گرفته باشند، آنگاه h-index مجله 20 است.

کابرد شاخص h چیست؟

کاربرد اصلی این شاخص همانطور که در ابتدا گفتیم ارزیابی تاثیرگذاری و گزینش افراد است. از این ارزیابی برای اعطای پست های مدیریتی و پژوهشی استفاده می شود. یکی دیگر از کاربردهای آن به ویژه در کشورهای پیشرفته تر اعطای بورس و عضویت افراد در مجامع علمی است.

اما در داخل کشور ما این موارد شامل کاربردهای شاخص h نیست. معمولا پژوهشگرها و دانشجوها از آن برای ارزیابی اعتبار ژورنال های علمی خارجی استفاده می کنند. یعنی علاوه بر ضریب تاثیر یا ایمپکت فاکتور (impact factor)، شاخص H-index  نیز برای مجله اعلام می شود که افراد بتوانند انتخاب دقیق تری داشته باشند.

سخن آخر

شاخص H-index یک معیار مفید برای عملکرد علمی پژوهشگران البته در چارپوب عوامل دیگر است. هرچه امتیاز h یک نویسنده بالاتر باشد احتمال اینکه او شناخته شده تر و اعتبار علمی بیشتری داشته باشد هم بیشتر است. بنابراین استفاده از نظریه های علمی آنها در مقالات توصیه می شود که اعتبار بیشتری به پژوهش می بخشد.